Τα φαινόμενα απατούν.

Πριν από λίγες μέρες είχα γράψει για την εθνική εορτή της 28^η Οκτωβρίου 1940 και των ιστορικών  γεγονότων εκείνης της εποχής, αφήνοντας πολλά ερωτηματικά για τον λόγο αλλά και τον τρόπο που εορτάζεται μέχρι σήμερα. Ανάμεσα σε αυτά τα ερωτηματικά ήταν και η αναγκαιότητα των παρελάσεων από την στιγμή που έχουν ένα πλήρως μιλιταριστικό χαρακτήρα ο οποίος βιάζει πραγματικά την μοναδικότητα των μαθητών μετατρέποντάς τους σε ομοιόμορφα στρατιωτάκια.

Το παράδοξο όμως είναι ότι αυτή η κατάσταση είναι επιθυμητή από την ίδια την Ελληνική κοινωνία. Αν ρωτήσει κανείς έναν γονέα για το αν θα ήθελε να καταργηθούν οι παρελάσεις η απάντηση θα ήταν κάθετη και αρνητική. Το σκεπτικό είναι απλό. Μια τέτοια κίνηση θα στεναχωρούσε τα ίδια τα παιδιά που τόσο πολύ θέλουν να συμμετάσχουν σε αυτή την εκδήλωση και να τα καμαρώσουν οι οικογένειές τους! Να νιώσουν ίσως και περήφανα για την χώρα τους και ότι με αυτό τον τρόπο τιμάνε τους προγόνους τους! Δικαιολογίες που βραχυπρόθεσμα μπορεί να έχουν κάποια βάση αλλά μακροπρόθεσμα δημιουργούν προβλήματα.

Αυτός ο τρόπος σκέψης και η ιδεολογία που τρέφεται με αυτό τον τρόπο είναι παντελώς λάθος. Σαν Έλληνες προτιμάμε την εύκολη και γρήγορη λύση. Μια λύση προσωρινή στα προβλήματά μας χωρίς να υπάρχει η παραμικρή οξυδέρκεια ως προς το τι προβλήματα μπορεί να δημιουργηθούν μελλοντικά. Κι αυτός ο τρόπος σκέψης δυστυχώς μεταφέρεται από γενιά σε γενιά!

Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σκέψης κάτι που φαινομενικά είναι αθώο και όμορφο σαν πράξη θα το κάνουμε χωρίς δεύτερη σκέψη, δε θα θελήσουμε να μπούμε στην διαδικασία να σκεφτούμε το γιατί και το πώς αλλά θα μείνουμε στο ευχάριστο αποτέλεσμα που θα έχει η πράξη μας εκείνη την στιγμή και όχι στα προβλήματα που ίσως δημιουργήσει αργότερα! Κι αν τα προβλήματα είναι πολύ καλά κρυμμένα τότε θα βρίσκουμε ακόμα περισσότερες δικαιολογίες για τις πράξεις μας.

Σε έναν περίεργο παραλληλισμό, η ομαδοποίηση λόγο μιας ευχάριστης φαινομενικά πράξης, παρόμοιας με αυτή της παρέλασης σε μια εθνική εορτή, εμφανίστηκε στην πιο διάσημη social networking ιστοσελίδα, το facebook!  Ξαφνικά όλοι έγιναν cartoon χωρίς λόγο και αιτία. Μέχρι που βρέθηκα απέναντι σε αυτό που έδινε εξήγηση σε όλα, ή περίπου όλα. Πιο συγκεκριμένα όλα ξεκίνησαν από ένα ομαδικό μήνυμα το οποίο έλεγε:

«Από 16 έως 20 Νοέμβρη ας αλλάξουμε όλοι τις φωτογραφίες των προφίλ μας, αντικαθιστώντας τις με κάποια φωτογραφία ήρωα των παιδικών μας χρόνων. Σκοπός αυτού του παιχνιδιού είναι να μην υπάρχει ανθρώπινη φωτογραφία για λίγες μέρες στο Facebook»

Με λίγα λόγια ξαφνικά κάποιος άγνωστος αποφάσισε να δημιουργήσει ένα παιχνίδι και το πέτυχε και όλοι άρχισαν να το ακολουθούν πιστά. Εκ πρώτης όψεως η μεθοδολογία αυτή είναι ένα είδος virality. Βρίσκεις κάτι πιασάρικο, μια παγίδα, οτιδήποτε που ξέρεις ότι θα το ακολουθήσουν πολλοί κι αυτό θα εξαπλώνεται σε ρυθμούς… επιδημίας.  Έτσι κι όλοι άρχισαν να αλλάζουν τις φωτογραφίες  τους και  θυμηθήκανε τα παιδικά τους χρόνια. Αυτόματα δημιουργήσανε και την δικαιολογία που το κάνανε. Όχι γιατί τους  το είπε κάποιος άλλος! Σε καμία περίπτωση δε θα ήθελαν να πιστέψουν ότι δεν είναι μοναδικοί, ότι δεν έχουν ολοκληρωμένη προσωπικότητα για να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις, ότι ΚΑΠΟΙΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΕΓΧΕΙ,  αλλά γιατί νιώσανε την ανάγκη για νοσταλγία, γιατί το γουστάρανε και το κάνανε. Η απόλυτη χειραγώγηση!

Και εκεί ακριβώς μπαίνει η τέχνη του virality στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης τύπου facebook.  Μια τέχνη η οποία έχει σκοπό την αλλαγή του image των χρηστών σε κάτι φοβερό στα μάτια των φίλων τους!

Σύμφωνα με μια έρευνα του SDSU πάνω από το ½ των χρηστών ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης κάνουν χρήση αυτών για προσωπική προβολή, ναρκισσισμό και για να τραβήξουν την προσοχή των άλλων. Οπότε το ερώτημα στο σύγχρονο Marketing είναι πως μπορώ να πουλήσω η να κερδίσω αυτό που θέλω μέσω της τέχνης του virality; Στην αρχή στο facebook αυτό το είδαμε μέσω των γνωστών apps και δίνοντας χαρακτηριστικά που δε τα έδινε το ίδιο το facebook. Θέλαμε να κάνουμε πολύ περισσότερα από ένα απλό σκούντημα (poke),  βάζαμε το Super Poke App!  Θέλαμε να κάνουμε την σελίδα μας πολύ πιο περιγραφική για τον εαυτό μας, βάζαμε το τάδε ζωδιακό app που θα περιέγραφε με τα καλύτερα λόγια το ζώδιο που μας αντιστοιχεί! Κάποια στιγμή όμως η πολιτική του facebook εναντιώθηκε στους προγραμματιστές εφαρμογών, οπότε έπρεπε να βρεθούν άλλοι τρόποι εκμετάλλευσης του! Έτσι εμφανίστηκαν τα quiz apps για να περιγράφουν τον εαυτό μας απαντώντας σε λίγες ερωτήσεις.

Αυτό όμως δεν έφτασε και έπρεπε να βρεθούν κι άλλες λύσεις στο άρμεγμα της αγελάδας  που ακούει στο όνομα facebook. Η ίδια η εταιρία με μια καθαρά αμερικάνικη εταιρική νοοτροπία (νοοτροπία που περιγράφεται από επιθετικότητα και αλαζονεία) γύριζε όλο και περισσότερο την πλάτη της σε αυτούς που την ανέδειξαν, τους προγραμματιστές των apps! Όταν ο αρχηγός λοιπόν  παίζει βρόμικα, τότε ακολουθεί και η υπόλοιπη ομάδα! Και το παιχνίδι  μετατρέπεται σε αγώνα επιβίωσης!

Κι έτσι ξεπήδησαν παράνομα κόλπα του παρελθόντος, σημερινές πληγές του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου,  που ακούνε στα ονόματα spam, chain mails και hoax/scum. Εμφανίστηκαν βέβαια με άλλους τρόπους. Όλοι δεχτήκαμε κάποιο μήνυμα που μας έλεγε να το στείλουμε σε όλους τους φίλους μας αλλιώς θα μας διαγράψουν από το facebook. Όλοι είδαμε κάποιο status, ακόμα και για κάποια ασθένεια όπως ο καρκίνος, που να παρακινεί την δημοσιοποίησή του από όλους που πιστεύουν σε κάτι. Όλοι δεχτήκαμε ένα μήνυμα που να μας παρακινεί να αλλάξουμε το status μας σε κατι περιγραφικό που να περιέχει ερωτικά υπονοούμενα. Όλοι δεχτήκαμε κάποιο link για να δούμε μια φωτογραφία με ένα απίστευτο περιστατικό.

Το τελευταίο είναι εμφανές για τους κινδύνους που παρουσίαζε. Μια σειρά πράξεων που μας υποκινούσε να κάνουμε για να δούμε απλά μια φωτογραφία και στο τέλος μπορεί να καταλήγαμε να κολλήσουμε και κάποιον ιό στον υπολογιστή μας. Τα πρώτα τρία όμως παραμένουν άγνωστα για τον περισσότερο κόσμο. Τι θα μπορούσε να κερδίσει κανείς με το να εξαπλωθεί μια ψεύτικη πληροφορία σχετικά με το κλείσιμο λογαριασμών του facebook;

Τα πρώτα τρία δεν είναι τίποτε άλλο πέρα από πειράματα. Πειράματα τα οποία δείχνουν ξεκάθαρα την δεκτικότητα κάποιων ανθρώπων σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Δημιουργούν ένα προφίλ για τα συγκεκριμένα άτομα και στην περίπτωση των cartoon, πάει ένα βήμα παραπέρα! Το cartoon που θα διαλέξει ο καθένας περιγράφει και τον χαρακτήρα του. Οι ήρωες κινουμένων σχεδίων που θαυμάζαμε στα παιδικά μας χρόνια περιγράφουν τους στόχους μας όσο μεγαλώναμε και την πορεία που ακολούθησε η ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας. Με δεδομένο ότι πολύ εύκολα κάναμε την αλλαγή της φωτογραφίας, με την ίδια ευκολία θα αγοράσουμε κάποια προϊόντα που υπακούν στους κανόνες του virality και είναι κομμένα και ραμμένα για μας!

Στην περίπτωση που η στοχευόμενη διαφήμιση αυτού του είδους μας φαίνετε σενάριο επιστημονικής φαντασίας υπάρχουν και εναλλακτικές και περισσότερο προσγειωμένες προσεγγίσεις του συγκεκριμένου φαινομένου. Ένα μεγάλο ποσοστό χρηστών του facebook είτε γιατί είναι πολύ δεκτικοί είτε γιατί θα θελήσουν να κάνουν την διαφορά στην παρέα τους θα προβούν στην επόμενη κίνησή που είναι να βάλουν κάποιο σχετικό app στο προφίλ τους. Θα μπορούσαν να απαντήσουν π.χ. σε κάποιο quiz για το ποιο κινούμενο σχέδιο τους περιγράφει καλύτερα η θα αρχίσουν να ανεβάζουν βίντεο, άρθρα και οτιδήποτε παρεμφερή με κινούμενα σχέδια. Και μπορεί εσείς να σκεφτήκατε ότι δε πρόκειται να το κάνετε αυτό αλλά ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων το έκανε!

Όλα αυτά μέσα στην πλάκα του παιχνιδιού φαίνονται αθώα αλλά ουσιαστικά δημιουργείτε αυτόματα μια μόδα, ένα trend! Η διαφορά όμως αυτών των trends με τα trends που υπάρχουν σε άλλα δίκτυα όπως το twitter είναι ότι υποκινούνται από αγνώστους. Είναι μεθοδευμένα και καθοδηγούμενα. Η καταγραφή τους γίνεται  εκτός facebook, χωρίς οι χρήστες να έχουν μια ολοκληρωτική εικόνα του τι γίνεται.  Κι ακόμα χειρότερα είναι ενάντια στους όρους χρήσης του facebook.

Οποιοσδήποτε άλλαξε φωτογραφία  με κάποια που δε του ανήκει (όπως αυτές των cartoon) αυτόματα γίνεται εύκολος στόχος για διαγραφή από το facebook είτε για καταπάτηση πνευματικών δικαιωμάτων είτε για προσωποποίηση άλλου ατόμου ακόμα κι αν αυτό βρίσκεται στον χώρο του φανταστικού. Μπορεί να ακούγεται περίεργο αλλά αρκούν ορισμένες μόνο αναφορές από κρυφούς εχθρούς σας για να μπει το bot απενεργοποίησης λογαριασμού σε λειτουργία και  να σας εξαφανίσει από τον χάρτη χρηστών του facebook! Και δυστυχώς κανείς δε βρήκε το δίκιο του από ένα bot!

Ακόμα πιο τραγική όμως είναι και η αντιμετώπιση όσων ακολούθησαν αυτή την μόδα και γενικά οποιαδήποτε μόδα. Η πλειοψηφία, όπως ακριβώς και με τις παρελάσεις, αρνείται πεισματικά να πιστέψει τους κινδύνους αλλά και τα συμφέροντα που μπορεί να κρύβονται πίσω από τέτοιες κινήσεις χειραγώγησης. Προτιμάει να βρει δικαιολογίες για τις συγκεκριμένες πράξεις και να υποβαθμίσει τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Στην τέλος ακόμα κι αν αποδεχτεί τους κινδύνους θα τους απαξιώσει. Είναι πραγματικά δύσκολο ένας άνθρωπος που έχει κάνει κάποιο λάθος να το παραδεχτεί.

Αρκετοί από αυτούς που ακολούθησαν την μόδα και ήρθαν στην συνέχεια αντιμέτωποι με τους πολέμιους αυτής της κίνησης άρχισαν να ψάχνουν δικαιολογίες μέχρι που έφτασαν σε μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα ανακάλυψη. Πριν 21 χρόνια και πιο συγκεκριμένα στις 20 Νοεμβρίου του 1989 υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Με αυτή την ανακάλυψη αυτόματα άρχισαν όλοι να δίνουν νόημα στην πράξη τους. Όπως είχε πει και ο Βολταίρος, αν δεν υπήρχε Θεός, θα τον είχαμε εφεύρει. Με τον ίδιο τρόπο αν δεν υπάρχει αιτιολογία για τις πράξεις μας, θα την επινοήσουμε στην πορεία!

Σε μια περαιτέρω ανάλυση αυτής της κίνησης φαίνετε ξεκάθαρα πως με αυτό τον τρόπο απλά μείωσαν την δυναμικότητα της πράξης έτσι όπως αυτή εξαπλώθηκε και έγινε μόδα. Όπως ακριβώς και στις παρελάσεις κανένας σχεδόν έφηβος δε συμμετέχει πραγματικά σε αυτές για να τιμήσει τους προγόνους του, έτσι και εδώ κανείς δε σκέφτηκε τα δικαιώματα των παιδιών αλλάζοντας απλά την φωτογραφία του. Οι λόγοι ήταν πάντα εγωκεντρικοί. Ήταν αποκλειστικά η ανάδειξη του χαρακτήρα του καθενός ανάλογα με τον ήρωα που αγαπούσε μικρός. Ήταν οι αναμνήσεις που είχε από την παιδική ηλικία. Ίσως και να ήταν απλά μια κίνηση μηχανική με την λογική «Αφού το κάνει ο τάδε που τόσο γουστάρω, θα το κάνω κι εγώ». Πουθενά όμως δυστυχώς στο μήνυμα που άρχισε να κάνει το γύρο του Ελληνοκυπριακού κόσμου στο facebook δεν υπήρχε η παραμικρή αναφορά σε αυτή την συνθήκη. Στα χρόνια που υπάρχει το facebook αλλά και γενικότερα όλα τα social networks δεν υπήρξε ούτε στο ελάχιστο παρόμοια κίνηση για τα δικαιώματα των παιδιών! Τι άλλαξε ξαφνικά τώρα;

Κι αν όλα αυτά συνεχίζουν να μη μας πείθουν, αν θέλουμε πραγματικά να πιστέψουμε ότι ήταν μια πρωτοβουλία για τα δικαιώματα των παιδιών, που απλά στην πορεία λόγο «σπασμένου τηλέφωνου» το μήνυμα αλλοιώθηκε, δε θα έπρεπε να χαιρόμαστε καθόλου. Ο μόνος λόγος που σε μια τέτοια περίπτωση δε μεταδόθηκε το πραγματικό μήνυμα ήταν γιατί κανείς δε θεώρησε σημαντικά τα δικαιώματα των παιδιών. Αντιθέτως θεώρησε πιο σημαντικό το ίδιο το παιχνίδι!  Και οι περισσότεροι τον ακολούθησαν χωρίς κάποιο πραγματικό λόγο και αιτία! Το παιχνίδι ήταν πιο πιασάρικο απο τα δικαιώματα των παιδιών.

Είναι βασικό να κατανοήσουμε πως πίσω από κάθε συλλογική πράξη υπάρχουν συμφέροντα. Το θέμα είναι σε τι αποσκοπούν αυτά τα συμφέροντα! Αν δε τα γνωρίζουμε υπάρχει πραγματικά λόγος να συμμετάσχουμε τυφλά σε μια οποιαδήποτε συλλογική πράξη; Κι αν δε μπορούμε να κατανοήσουμε τις δικές μας πράξεις και τα αποτελέσματα αυτών ποιος ο λόγος να τις εκτελούμε;